Herengracht 168 Het Witte Huijs

Grote verbouwing van het huis

De zes kinderen verkopen het pand in 1710 voor ƒ 36.500,- aan koopman Arnoldus Dix [†1718] die het betrekt, maar later overlijdt in een huis aan de Keizersgracht. Rond 1728-1734 wordt het huis in- en uitwendig gewijzigd door zijn in Leiden geboren weduwe die eerder getrouwd was met de uit Haarlem afkomstige medicus dr. Johannes Smalsius.

De oude kruiskozijnen worden vervangen door schuiframen. Tegelijkertijd worden de ramen verhoogd met als gevolg dat de frontons boven de vensters verdwijnen. Slechts één fronton blijft in aangepaste vorm gespaard. Dat is het fronton van het bovenste venster, waarop in het midden de schilddragende leeuwen steunen. Het oorspronkelijk gebogen fronton is gewijzigd in twee sierlijke voluten. Het familiewapen van Pauw maakt plaats voor dat van Maria Luycken, maar later is ook dat weer verwijderd; tegenwoordig is het “leeg”.

Naar de mode van de tijd is het interieur in Lodewijk XIV-stijl ingericht. Symmetrie, of althans een illusie van symmetrie, is hierbij belangrijk. Daarom wordt de linker gangmuur rechtgetrokken en in de gedeelde muur met de buren worden schijndeuren aangebracht, tegenover de deuren rechts. Iets wat je nog in veel Amsterdamse huizen ziet. Bovendien wordt de gangvloer bedekt met marmeren platen die spiegelbeeldig aan elkaar zijn. Daarvoor worden de platen uit één blok gezaagd en vervolgens in de gang tegenover elkaar gelegd. Jan Ignatius van Logteren [1709-1745] voorziet het plafond in 1733 van weelderig stucwerk met allegorische voorstellingen van de deugden. Een levensgroot, bijna vrijstaand beeld van Prudentia, de Voorzichtigheid, aan het einde van de gang, vormt de apotheose van het gehele decoratieve schema. Ook het trappenhuis wordt door Van Logteren verfraaid. De balusters van de spiltrap worden zo gesneden dat de perspectivische illusie ontstaat van de enorme hoogte van het trappenhuis. Zie het tabblad “Gang met trappenhuis”.

De voorkamer wordt verfraaid met behangselschilderingen, die uitstekend passen bij de Lodewijk-XIV-mode om kamers als een eenheid op te vatten. Uitgebeeld is de oudtestamentische geschiedenis van de legeraanvoerder Jefta, de Israëlitische krijgsheer die zijn eigen dochter opoffert. Isaac de Moucheron [1640-1744] schildert de landschappen, Jacob de Wit [1695-1754] neemt de figuren voor zijn rekening, maakt in de zaal ook de plafondschildering de ‘Triomf van Bacchus’ en grisailles met allegorische voorstellingen. 3)

De huurwaarde van het huis wordt in 1742 – wanneer Maria Luyken er woont – gesteld op ƒ 1.760,-. Bij testament d.d. 11-1-1744 vermaakt Maria het huis voor de ene helft aan de Amsterdamse en voor de andere helft aan de Leidse Gereformeerde Diaconie, tegenwoordig de Nederduitse Hervormde Diaconie. Zij hebben het pand meer dan 225 jaar in eigendom gehad.