Het nieuwe werkhuis

De architect Abraham van der Hart is vanaf 1777 tot aan zijn dood in 1820 stadsbouwmeester van Amsterdam en krijgt hij de opdracht van burgemeester om een groot nieuw, op de toekomstige groei van de stad berekend, werkhuis te bouwen waar wel 600 tot 700 mensen in kunnen werken. Zo hoeven er minder mensen op straat te zwerven en te bedelen. In het huis kwamen ook dieven wonen en die dan verplicht daar ook werken. Zo kunnen ze hun leven verbeteren. Het moet ook de bestaande werkhuizen die in de oude stad liggen vervangen. Dit zijn het Rasphuis, een werkhuis voor mannen dat gevestigd is op de plaats van de huidige Kalvertoren en het Spinhuis, een werkhuis voor vrouwen. Op dat moment is daarin maar plaats voor in het totaal zo’n 180 personen. Er wonen zowel vrijwillig mensen in, zoals armen, als gestraften.

Op 5 januari 1779 wordt de opdracht gegeven tot de bouw en in de tweede helft van 1782 is het gebouw klaar en wordt het in gebruik genomen. Het heeft een erg classicistische stijl, die dan gebruikelijk is. Het is een groots en indrukwekkend gebouw, 102 meter breed en 51 meter diep, met een mooi fronton gemaakt door de stadsbeeldhouwer Anthonie Ziesenis. Het heeft vier vleugels en een grote binnenplaats.

Omdat de mannen en de vrouwen van elkaar zijn gescheiden zijn en de gestraften gescheiden zijn van vrijwillig wonenden zijn er dus vier groepen die in de vier vleugels worden gehuisvest. Op de bovenste verdieping liggen de slaap- en ziekenzalen, de badkamers en de toiletten. Op de eerste verdieping, die ook de grootste verdiepingshoogte heeft, zijn de werkzalen. Het is belangrijk dat er in werkzalen veel licht en frisse lucht komt, daarom zijn er voor de werkzalen speciaal ontworpen ramen met verschillende ventilatiemogelijkheden gemaakt. De ramen zijn hoog geplaatst, zodat je tijdens het werken niet naar buiten kunt kijken.

De vloeren zien er dan heel anders uit, in de slaapzalen en in de werkzalen liggen dan overal klinkers op de vloer. Dit is gedaan ter bestrijding van brandgevaar en het ongedierte. Ook het binnenterrein is dan verdeeld in vieren. Elke binnenplaats is dan vanaf één van de vier vleugels bereikbaar. Op die manier is men dan dus ook buiten strikt van elkaar gescheiden en elke binnenplaats heeft een eigen pomp en eigen verlichting.

Het trappenhuis is nog helemaal origineel en leid naar de regentenkamers. Aan de linker zijde van de trap staat een houten collectebus. Op de schilderijen op de eerste etage staan regenten, zo noemt men de bestuurders van de stad toen. Zowel de regenten als de regentessen zijn bezig met schrijven van rekeningen en met het tellen van geld: geld was natuurlijk erg belangrijk voor zo’n zorg-instelling. De namen van de regenten en regentessen zijn vastgelegd op de naamborden aan weerszijden van de regentenkamers

Boven aan de trap links zie je de overblijfselen van de regentengang. Deze liep vroeger als een soort tunnel boven het centrale plein. Op die manier konden de regenten die toezicht moesten houden op de mensen in het werkhuis naar beneden kijken en de boel in de gaten houden zonder zich tussen de bewoners te hoeven mengen.

Boven aan de trap links zie je de overblijfselen van de regentengang. Deze liep vroeger als een soort tunnel boven het centrale plein. Op die manier konden de regenten die toezicht moesten houden op de mensen in het Nieuwe Werkhuis naar beneden kijken en de boel in de gaten houden zonder zich tussen de bewoners te hoeven mengen.